Нобелийн долоо хоног эхэллээ

СТОКХОЛМ, 2025 оны аравдугаар сарын 6 /TASS/. Шведийн нийслэл Стокхолм хотноо Нобелийн долоо хоног албан ёсоор эхэллээ. Өнөөдөр физиологи, анагаах ухааны Нобелийн шагналтнуудыг тодруулах бол ирэх өдрүүдэд бусад салбарт шагналын эздийг зарлана.

Аравдугаар сарын 7-нд буюу мягмар гарагт физикийн, лхагва гарагт химийн, пүрэв гарагт уран зохиолын салбарын Нобелийн хороод шийдвэрээ зарлах бол баасан гарагт Осло хотноо Энх тайвны Нобелийн шагналтныг тодруулна. 1968 онд Шведийн Төрийн банкнаас бий болгосон Алфред Нобелийн нэрэмжит эдийн засгийн салбарын шагналын эзэн энэ сарын 13-ний өдөр тодорно.

Альфред Нобель (1833-1896) гэрээслэлдээ физиологи, анагаах ухааны салбарын шагналтныг шалгаруулах ажлыг 1810 онд байгуулагдсан, одоо дэлхийн боловсрол, шинжлэх ухааны тэргүүлэх төвүүдийн нэг болоод буй Стокхолм дахь Каролины хүрээлэнд даатган үлдээжээ. Тус хүрээлэнгийн дэргэдэх Нобелийн хороо байнгын таван гишүүнтэй бөгөөд зөвлөлдөхийн тулд шинжээчдийг урьдаг. Нобелийн шагналд нэр дэвшүүлэх эцсийн хугацаа энэ оны нэгдүгээр сарын 31-нд дууссан байна.

Нобелийн хорооноос шагналд нэр дэвшсэн хүмүүсийн тухай, эсвэл тэднийг дэвшүүлсэн хүмүүсийн талаар сүүлчийн мөч хүртэл мэдээлдэггүй билээ.

Гэхдээ Америкийн вирус, тархвар судлаачид болох Жан Юнь, Патрик Мура нарыг уг шагналыг хүртэх магадлалтай гэж Шведийн мэргэжилтнүүд үзэж байна. Эрдэмтэд одоогоор мэдэгдээд байгаа хавдрын вирусийн хоёрыг нь илрүүлжээ. Эдгээр нь ДОХ-оор өвчлөгчдөд хавдар үүсгэдэг "KSHV/HHV-8" вирус, ховор боловч хурдан тархацтай арьсны хавдрын 50-80 хувийг үүсгэдэг Меркелийн эсийн полиомавирус юм. Энэхүү нээлтээрээ тэд хэд хэдэн шагналыг хүртсэн байна.

Америкийн "Clarivate Analytics" компанийн шинжээчид нэр нь дурдагдсан эрдэмтдийн жагсаалтад үндэслэн хэн шагнал авахыг урьдчилан таамаглажээ. Уг жагсаалтад тухайлбал, Германы дархлаа судлаач эрдэмтэн Андреа Аблассер, Америкийн эрдэмтэн Глен Барбер, Хятад-Америкийн биохимич Чэнь Жижянь нар багтжээ. Тэд "төрөлхийн дархлааны суурь механизм болох cGAS-STING-ийг тайлбарласныхаа төлөө" энэ шагналыг хүртэж магадгүй байна.

Мөн Канадын судлаач Жон Дик цусны хорт хавдрын үүдэл эсүүдийг илрүүлж, эдгээр эс нь эмчилгээ үр дүнгүй болох, өвчин дахин сэдрэхэд хэрхэн нөлөөлдөг болохыг тогтоосноор олон төрлийн хорт хавдар болон тэдгээрийн эмчилгээний арга, судалгааны чиглэлийг шинэчлэх боломжийг нээсэн" тул шагнал хүртэх эрхтэй гэж “Clarivate”-ийн шинжээчид үзжээ. Түүнчлэн Японы эрдэмтэд болох Кэнзи Кангава, Кожима Машаяшу нар “хоолны дуршил, энерги, бодисын солилцоог зохицуулдаг гормон болох грелиныг нээснийхээ төлөө” физиологи, анагаах ухааны салбарын шагналтнаар тодорч магадгүй байна.

Энэ салбар дахь өнгөрсөн оны Нобелийн шагналыг Америкийн эрдэмтэн Америкийн эрдэмтэн Виктор Эмброс, Гэри Равкан нар "генийн үйл ажиллагааг зохицуулдаг бичил РНХ-г нээснийхээ" төлөө хүртсэн билээ.

1901 онд Нобелийн шагналыг олгож эхэлснээс хойш хамгийн түрүүнд физиологи, анагаах ухааны салбарын шагналтнуудын нэрсийг тодруулдаг уламжлалтай. Шинжлэх ухааны салбарт судалгаа хийж, хүн төрөлхтний хувьд чухал нээлт хийсэн эрдэмтдэд олгодог нэр хүндтэй уг шагналыг 115 удаа олгож, 229 хүн хүртсэний 13 нь эмэгтэйчүүд байв. Хамгийн залуу шагналтан нь 1923 онд инсулинийг нээснийхээ төлөө 32 настайдаа уг шагналыг хүртсэн Фредерик Бантинг бол хамгийн ахмад нь болох Пэйтен Роуз 1966 онд хорт хавдар үүсгэгч вирусийг илрүүлснийхээ төлөө 87 настайдаа хүртэж байжээ.

Шагнал гардуулах ёслол Нобелийн таалал төгссөн өдөр буюу 12 дугаар сарын 10-нд Стокхолмын Филармонид болно.

Эх сурвалж: МОНЦАМЭ Агентлаг Д.Жаргал